#3․ Ինչպե՞ս ընտրել ծրագրավորողի քո ուղին

Գոռ Վարդանյան - Մեր մոտ գիտենք էլի ոնց են սովորում: Ո՛չ դասի են գնում նորմալ, ո՛չ բան, վերջում գալիս ստանում են...

Վահրամ Մարտիրոսյան - Բանգալորում երևի 10 միլիոն ծրագրավորող կլինի, որոնք լուծում են հեշտ խնդիրներ, բայց մեծ մասշտաբով: Եվ, եթե մենք փորձենք նրանց հետ մրցել, մենք հաստատ կպարտվենք...

Գոռ Վարդանյան - Լիքը մարդկանց ճակատագրերի վրա եմ քար գցել, վատ իմաստով, իրենք մասնագետ չեն դարձել, որովհետև երբ, որ իրենք ինձ հարցրել են, որ լեզվով սովորենք 2005, 2006, 2007 թ.-երին ես բոլորին promote եմ արել C++-ը...

Վահրամ Մարտիրոսյան - Մեր թիրախը մասնագետ սարքելն է: Իսկ այդ մասնագետը ինչպիսի՞ն պետք է լինի, ի՞նչ պետք է անի, որտե՞ղ պետք է անի, չգիտեմ հա, ինչ-որ բաներ կան, որոնք ոչ մեկ չի ասում: Ինձ չեն ասել:

Վահրամ Մարտիրոսյան - Ողջույն հարգելի՛ ունկնդիրներ, դուք լսում եք “Զրույցներ ծրագրավորման փիլիսոփայության մասին” փոդքասթի հերթական թողարկումը և այսօր մենք էլի ունենք հյուր, հետաքրքիր մի անձնավորություն։ Ավելի ճիշտ մենք ենք հյուր գնացել: Այսօր մենք հյուր ենք Գոռ Վարդանյանին, ով հանդիսանում է մի քանի ընկերությունների հիմնադիր, դասախոս, ծրագրավորող, 4 երեխաների հայր և էլի կարծում եմ տարբեր կողմերից կարող ենք ծանոթանալ: Խնդրեմ Գոռ, ողջյուն, մի փոքր ներկայացիր՝ մինչև անցնեք բուն թեմային:

Գոռ Վարդանյան - Բարև ձեզ։ Նախ շնորհակալ եմ այս հնարավորության համար՝ զրույցի, նախ շնորհակալություն Ձեզ նաև Ձեր կազմակերպած այդ փոդքասթերի համար, ինչքան, որ հասկանում եմ 3-րդ, 4-րդն է: Սա շատ թույն բան է: Կարծում եմ՝ ոլորտում պակասում է նման ուղղությամբ զրույցներ: Ես 1982թ. եմ, եթե տարիքը ինչ-որ նշանակություն ունի մեր ոլորտում, երևի նշանակություն ունի: Գյումրիից եմ, ամենակարևոր ձեռքբերում, ձեռքբերում չէ, նվեր է երևի ինչ-որ տեղից՝ վերևներից: 1999թ.-ին ընդունվել եմ Երևանի պետական համալսարան, ավարտել եմ 2005թ.-ի և առաջին աշխատանքային փորձն անցել եմ «Ինսթիգեյթում», որտեղ 2005թ.-ին ընդունվել եմ, կարելի է ասել առաջին ինժիներներից եմ եղել և «Ինսթիգեյթ»-ի application director եմ եղել՝ գործից դուրս գալու պահին: Այնուհետև աշխատել եմ 1,5 կամ 2 տարի Սիլիկոնային հովիտում՝ hardware startup-ում, կարելի է ասել, բայց այնտեղ software-ի մասն եմ արել: Place and route մի քիչ հեշտ և հետաքրքիր գործեր, որոնք կապ ունեին գրաֆների տեսության հետ, այսինքն՝ մի քիչ ներսից մաթեմատիակական ուղղություն եմ միշտ ունեցել: Ծրագրավորում շատ չեմ սիրել, դրա համար միշտ ձգում էր գիտության ու կրթության մասը, ու իմ կյանքը միշտ այդ ուղղությամբ եմ տարել: Գիտությունը՝ հետո մի պահ հասկացա, որ արդեն ուշ է զբաղվել, «մուրազս փորս մնաց» գիտության մասով, ինձ թվում է նորմալ գիտնական կարող էի էլի դառնալ: Ուղղակի Հայաստանում տենց դժվար է գիտնական դառնալը: Իմ ղեկավարներից մեկն ասում էր, եթե ուզում ես Հայաստանում գիտնական դառնաս, ուրեմն՝ պետք է շատ հարուստ ընտանիքից լինես հիմնականում, որ ուրիշ մեկը մտածի քո ընտանիքը պահելու մասին: Դա վատ մասն էր, որի պատճառով ես իմ մեջ ինչ-որ մի հատ նպատակ դրեցի, որ ինչ ուղղությամբ էլ զարգացնեմ կրթության ու գիտության հետ կապված միշտ պետք է Հայաստանում գործունեություն ծավալեմ այդ ուղղությամբ: Հետո Fimetech ընկերությունը հիմնադրեցի 2011թ.-ին՝ վերադառնալով Սիլիոկանային հովտից և 2016թ.-ին հիմնադրեցինք, համահիմնադիր եմ Chessify ստարթափի, որը շախմատային աշխարհում ծրագրային ապահովման և արհեստական բանականության տարբեր խնդիրներ է լուծում և, որը Գյումրիում է գործում հիմնականում: Եվ Երևանում Fimetech ընկերությունն է, որը գործում է: Դեռևս այսքանը: Դասախոս եմ նաև, դասավանդում եմ, երկար տարիներ դասավանդել եմ Սլավոնական համալսարանում: Ավելի ճիշտ սկսել եմ 2005-2006թթ.-ից դիսկրետ մաթեմատիկա եմ դասավանդել Երևանի պետական համալսարանի Կիրառական մաթեմատիկայի բաժնում՝ հենց ավարտելուց հետո: Հետո մի քանի տարի ընդմիջումից հետո վերադարձա Ամերիկայից, նորից անցա դասավանդելու Սլավոնական համալսարանում, որտեղ սկզբից դասավանդում էի ինստիտուտից դուրս՝ Linux միջավայրում և հետո դա վերափոխվեց մեքենայական ուսուցման դասընթացի և ես որոշեցի այդ ուղղությամբ փոխել իմ մասնագիտությունը: Մի քանի տարի մեքենայական ուսուցում եմ դասավանդել և արդեն այս տարվանից Պոլիտեխնիկական համալսարանում, չգիտեմ դա հիմա երևի Պոլիտեխնիկ համալսարան է կոչվում, փետրվարից Ճարտարագիտական համալսարանում դասավանդելու եմ մեքենայական ուսուցում:

Վահրամ Մարտիրոսյան - Շնորհակալություն, Գոռ, ներկայանալու համար: Ուրեմն՝ ես լսեցի շատ կարևոր բառեր. ես լսեցի մեքենայական ուսուցում, ես լսեցի արհեստական բանականություն, լսեցի դիսկրետ մաթեմատիկա, C++, Linux միջավայրում: Եվ այդ ամենը նախ ինձ շատ են հետաքրքրում, կարծում եմ՝ այսօր ընդհանրապես բոլորին պետք է հետաքրքիր լինի: Ու կուզեմ այդ ուղղությունների վրա էլ մի փոքր կենտրոնանաք: Ուրեմն՝ հաճախ մարդիկ հայտնվելով ասենք ծրագրավորման աշխարհում, դառնալով ծրագրավորող նույնիսկ, չեն հասկանում,թե այդ դիսկրետ մաթեմատիկան ինչ է: Այսինքն՝ մաթեմատիական գիտենք լավ, դպրոցում անցնում ենք հանրահաշիվ, թվաբանություն, երկրաչափություն, եռանկյունաչափություն, նույնիսկ պատահում է կոմբինատորիկ է, հա, այս վերջերս 11-12-րդ դասարաններում, բայց դիսկրետ մաթեմատիկա, որպես այդպիսին մարդիկ չեն հասկանում: Ես կուզեի, որպես մասնագետ մի փոքր մեզ բացատրես ի՞նչ է դա:

Գոռ Վարդանյան - Դիսկրետ մաթեմատիկան, որ ասացիք հիմա հետաքրքիր է շատերին և այլն, իմ կարծիքով՝ դա այդպես չէ և դա հենց մեր ամենաթույլ տեղերից մեկն է, որ շատերը չեն պատկերացնում, թե ինչքան կարևոր է դիսկրետ մաթեմատիկան, օրինակ՝ ծրագրավորման համար: Այսինքն՝ այդ զգացողությունը, այդ ֆունդամենտալ գիտելիքները, որոնք համալսարանում պետք է մարդիկ ստանային, իրականում ոչ բոլորին է երևի պետք, բայց դիսկրետ մաթեմատիկան դա հենց, իմ պատկերացումով, ծրագրավորման հիմքն է: Այսինքն, եթե ինչ-որ մարդ ուզում է ծրագրավորում սովորել, պետք է ինչ-որ չափով սկսի մաթեմատիկայից, որ պատկերացնի: Բայց դա մի քիչ իմ վերոնշած մասնագիտական ուղղությունով շարունակելու դեպքում, այսինքն, եթե մեքենայական ուսուցում պետք է անեն կամ ինչ-որ կամպիլյատորներ պետք է գրեն, որ պատկերացում ունենան, մաթեմատիկական մտածելակերպը համապատասխան լինի: Նույն ձև ասենք թվային մեթոդներ, որպես առարկա՝ էլի շատ կարևոր է, որպեսզի պատկերացում ունենաք, թե ծրագրային ապահովումը ո՞նց է աշխատելու, ի՞նչ ալգորիթմներով է աշխատելու սարքավորումների վրա, օրինակ՝ հա: Բայց շատ մեծ մի հատ մաս կա, որտեղ կարող է և գուցե պարտադիր չէ, այդ դեբատը մինչև հիմա գնում է, պարտադիր է, թե՝ պարտադիր չէ, օրինակ, երբ որ արագ ինչ-որ կայքեր է պետք գրել, գուցե պարտադիր չէ՝ եղած համակարգերը արագ իրար միացնել և ինչ-որ մի հատ պատասխան ստանան: Դիսկրետ մաթեմատիկան, ճիշտն ասած, շատ չեմ խորացել հա, թե ինչքանով է ինքն օգնում ծրագրավորմանը, բայց ինչ-որ միշտ այդ վստահությունն ունեմ, որ հիմքից պետք է այդ դիսկրետ մաթեմատիկան դրվի, եթե գործը իմ ասած ուղղությունով է գնում: Գրաֆների տեսությունն էլ դրանց մեջ է մտնում: Այսինքն՝ գրաֆների տեսությունն էլ ինչ-որ, դա էլ էլի դասավանդել եմ, դա մտածելակերպ է որոշում: Ես չեմ կարող հիմա ասել դիսկրետ մաթեմատիկայի թեորեմ, որ դուք առօրյայում պետք է հիշեք ու կիրառեք, այսինքն՝ սենց մի հատ թեորեմ կար, սենց մի հատ խնդիր կար, սենց էր լուծվում և դա այս ծրագրի մեջ կփորձենք այս ձևի լուծել այս խնդիրը՝ հաշվի առնելով այդ թեորեմը: Բայց ես վստահ եմ, որ այդ մտածելակերպը, որը ձեռք է բերվել դիսկրետ մաթեմատիկա ուսումնասիրելու և սովորելու ընթացքում անմիջականորեն կապ ունի, թե մարդը ոնց է մտածում ծրագիր գրելուց, անմիջական: Դա այս վերջերս, անցյալ կիսամյակում, իմ մեծ տղաս օլիմպիադների էր մասնակցում, 6-րդ դասարան է, այսինքն՝ նոր առաջին օլիմպիադան է իր մասնակցել ու մի հատ շատ հետաքրքիր կայք կա՝ Qarakusi.am, Սմբատ Գոգյանի ստեղծած կայքն է, որտեղ մաթեմատիկական օլիմպիական խնդիրներն են: 6-րդ դասարանի խնդիրներն այնքան հետաքրքիր էին, իմ համար նույնիսկ, նայում ես հետաքրքիր մտածելակերպ պետք է ունենա մարդ, ստանդարտ ինչ-որ խնդիր չէ հա, բայց 6-րդ դասարան պատկերացրեք: Ես փորձեցի մի հատ էքսպերիմենտ անել ու մեր մոտ հիմա, որ գալիս են հարցազրույցի, junior ընդունվելու, իրականում mid level-ի էլ, ես 6-րդ դասարանի մաթեմատիկայի, Qarakusi.am կայքն եմ բացում, այդտեղից վերցնում եմ ինչ-որ մի հատ խնդիր, 6-րդ դասարանի պատկերացրեք, դա մեր ժամանակ, այն հին թվերով գալիս էր 4-րդ դասարան, և խնդիրները տալիս էի: Սկզբից մտածում էի, որ դա կարող է շատ թույլ խնդիրներ են, բայց հետո պարզվեց, որ կեսը չեն կարողանում լուծել, այսինքն՝ դա հենց այն ֆունդամենտալ խնդիրն է, որը մեր ծրագրավորման ոլորտում մարդիկ այդքան չեն պատկերացնում, թե ինչքան կարևոր է, հետո որ գալիս են կոդը գրում են, կոդը նայում ես, ծրագրավորողի գրած, միանգամից հասականում ես, թե խնդիրը որտեղ է այդ մարդու մոտ: Ինչի համար, ինքը կարող է խնդիրը լուծել էլի, բայց օրինակ՝ օպտիմիզացիայի կամ ինչ-որ ավելի հեշտ կոկիկ գրելու կամ արագ ինչ-որ ճիշտ բաժանելու խնդիրները կամ ենթախնդիրների բաժանելու, կամ աբստրակտ մտածելակերպի բացակայությունը հիմա համատարած է: Համատարած, ամբողջ մեր ոլորոտում, ու դա Հայաստանինին չի վերաբերվում, դա վերաբերվում է աշխարհին, ամբողջ աշխարհում այդ խնդիրը շատ ռեալ կա: Դրա համար ես միշտ մտածել եմ ու մտածում եմ, եկել եմ այն մտքին, որ պետք չէ դրան վատ անուն տալ կամ ասել, որ դա վատ է: Ուղղակի պետք է բավականին տարանջատել: Ասել, որ ծրագրավորման ինչ-որ մի հատ թիմ չկա, մասնագետ չկա, խնդիրներ կան, որոնց համար անհրաժեշտ են այս կամ այն մասնագիտությունները կամ ֆունդամենտալ գիտելիքները: Եվ ինչ-որ մի հատ ուրիշ խումբ կա, որտեղ անհրաժեշտ չէ, որովհետև իրոք դա այդպես է: Այսինքն՝ մի ամբողջ բանակ կա, այսինքն՝ մի ամբողջ խնդիրների բազա կա, որտեղ խնդիրները լուծելու համար, հեչ պարտադիր չէ, որ մարդիկ նույնիսկ համալսարանն ավարտեն, այսինքն՝ դպրոցական գիտելիքները, նույնիսկ պրակտիկ, բավարար կարող են լինել ինչ-որ խնդիրներ լուծելու համար և մենք այդ հնարավորությունը պետք է տանք, որ շուկա մտնեն նոր մարդիկ ու այդ մարդկանց քանակական մասով շատ ավելի շատ են այդ մարդիկ և իրենք աշխատանք կարող են գտնել, զբաղվել իրենց սիրած գործով:

Վահրամ Մարտիրոսյան - Շնորհակալություն, ես ճի՞շտ եմ հասկանում, որ օրինակ՝ քո ասածից ստացվում է՝ կա երկու տեսակի ծրագրավորում, կոպիտ ասած, որոնցից մեկը պահանջում է բարձրագույն որակավորում մասնագետից, իսկ մյուսը՝ միգուցե, միջին մասնագիտական որակավորման բազայի վրա լինի կառուցել։ Օրինակ՝ կան չէ ի վերջո քոլեջները, այսինքն՝ այ մենք ունենք Ինֆորմատիկայի քոլեջ, այ այդ տիպի կառույցներ, որոնք տալիս են միջին մասնագիտական կամ 12-րդ դասարանի այդ կրթությունն են տալիս, և եթե ունենան որոշակի մասնագիտական թեքում, ապա հնարավոր է, որ մենք այդտեղից ստանանք լավ համ ասենք նշված web ծրագրավորում, խոսքը գնում է UI կամ ոչ շատ բարդ խնդիրներ լուծող և Backend ծրագրավորող ստանանք, Mobile այդ տարբեր պլատֆորմաների վրա ծրագրավորողների, ում գործը թերևս իրոք չի պահանջում այդ նշված ինչ-որ խորքային գիտելիքներ: Ու, միգուցե, էլի գտնենք մի քանի այդ տիպի, իրականում մտնում է որակի ապահովման, հա՛մ ավտոմատ, հա՛մ․․․ Իրականում ավտոմատն էլ, հա՛մ կարող ենք սկրիպտինգի մակարդակի, մոտավորապես, կարող ենք ասել ծրագրավորում է: Եվ նաև համակարգային ու ցանցային ադմինիստրատորներ, որոնք էլի, իրենք ծրագրավորողներ չեն, բայց մեր ոլորտի երևի, թե միջին մասնագիտական որակավորում պահանջող մասնագիտություններ են: Եվ, եթե ես այսպես նայում եմ, ստացվում է, որ միգուցե եկել է ժամանակը, որ մի հատ գիծ քաշվի և այդ տերմինը՝ ծրագրավորում կոչվածն, այդ գծից այլ կողմ դրվի, որովհետև այդ նշված 6-8 կամ մենք էլի կարող ենք շատ մասնագիտություններ ասել, որոնք ՏՏ-ին է վերաբերվում: Դա կլինի scrum master կամ լիքը մասնագիտություններ կան, որոնք այս վերջերս են հայտնվել, մարդիկ միգուցե, ովքեր ոլորտից դուրս են գտնվում երևի ծանոթ էլ չեն, որ կան այդպիսի մասնագիտություններ, բայց կան իրենք և դրանք ծրագրավորում չեն, միգուցե, արդեն պետք է սկսել ինչ-որ ձևով տարանջատել դրանք, ասենք, օրինակ՝ scripting-ը ծրագրավորումից, ui mobile development-ը՝ ծրագրավորումից ու ծրագրավորում ասածը այդ դեպքում կապենք հենց այդ դիսկրետ մաթեմատիկա կամ չգիտեմ ինչ-որ մաթեմատիկական ինչ-որ մտածողության, օրինակ՝ ճիշտ կլինի նման բաժանում անելը, ի՞նչ ես կարծում:

Գոռ Վարդանյան - Բաժանումը, ինչի՞ համար բաժանենք: Այ ես դա լավ չեմ պատկերացնում, օրինակ՝ մի հատ ասեմ scripting-ի մասով, testing-ի մասով, իմ շատ սիրելի օրինակներից մեկն է: Շատ մարդիկ կան, ովքեր Testing-ը՝ որակի ապահովումը, համարում են ավելի թեթև գործ կամ ավելի հեշտ արվող գործ, կամ ոչ ֆունդամենտալ ինչ-որ բաներ պահանջող: Բայց ես այն մասը, որը, որ ես եմ տեսել որակի ապահովման գործը, մասնավորապես, օրինակ՝ hardware verification-ը կամ compiler-ի testing-ը scripter-ով, այդ մասին որակի ապահովման մասնագետը ինքը script գրելով, ավելի լավ պետք է հասկանա hardware-ի архитектура-ն և developer-ի գրած կոդի integration-ը՝ համագործակցությունը, որ կարողանա խնդիր գտնի: Այսինքն՝ այնտեղ խնդիր գտնելը, ես գրեթե վստահ եմ, ոչ ավելի դյուրին գործ է, քան ասենք՝ կոմպիլյատոր գրելը: Հաստատ էլի, հենց այդ փորձն էլ ունենք մեզ մոտ ու այդտեղ հստակ գիծ քաշել շատ դեպքերում չի լինում էլի, էլ չեմ ասում՝ մարդիկ կան, որ կարող են այս կողմից սկսել, հետո մոտները ինչ-որ բան լավ ստացվի, գնան մյուս կողմ: Երևի բաժանում այդպես հստակ պետք չի, բայց կարող է, հնարավոր էլ չէ, որովհետև ամեն դեպքում՝ մի հատ ընդհանուր մաս կա հաստատ, չենք կարող ասել, որ այստեղ սա միանշանակ պետք չէր կամ այստեղ միանշանակ սա է պետք: Բայց ուղղությունը, թե երբ, որ օրինակ՝ քոլեջ է լինում կամ համալսարանը, նույնիսկ համալսարանը հա ասենք՝ անունը դնում են computer science, թե applied mathematics, շատ կարևոր է, հա, թե մարդն այդտեղ գնա ինչ է սովորելու, ինչ մասնագետ է դառնալու: Լեզվից՝ ծրագրավորման լեզվից ուղղվելը, դա ամենակարևոր բաներից մեկն է, օրինակ՝ ես մինչև հիմա գժվում եմ, որ Հայաստանում, կարող է աշխարհում էլ նույնիսկ այդպես է, շատ դեպքերում լեզու են սովորեցնում և ոչ, թե գիտելիք են տալիս: Այսինքն՝ մարդը գնում է javascript սովորելու կամ նույնիսկ C++, գնում են, ասում են մենք ուզում ենք C++ սովորենք, այդ C++ սովորել առանց հասկանալու, առանց ծրագրավորման ֆունդամենտալ գիտելիքներ ունենալու, C++-ը ինքն իրենով այնքան բարդ լեզու է, որ այսպես թե այնպես ամբողջ կյանքում կսովորես հետո: Բայց սկսել C++-ով, մարդուն դնել սկսել C++-ի տարրական բաներից մինչև վերև սովորեցնել, առանց ուշադրություն դարձնելու ալգորիթմների կամ տվյալների հենքերին, կամ ընդհանուր ֆունդամենտալ գիտելիքներին, այդ մարդը չի կարող մասնագետ դառնալ: Իսկ Հայաստանում շեշտադրումը կապված է եղել միշտ դրա հետ, օրինակ՝ մեքենայական ուսուցում, մեքենայական ուսուցումը՝ չպետք է ինքը կապված լինի լեզվի հետ, մեքենայական ուսուցման լեզուն կարող է ընտրել դասախոսը, կարող է գալ, ասել ես ձեզ մեքենայական ուսուցում եմ սովորեցնում կարող է խնդալու հնչի, բայց ընդհուպ՝ javascript-ով: Ինձ համար հարմար է javascript-ով, ես javascript-ով եմ անում: Մինչև 2010-11թթ. ես մինչև այս ամեն ինչը հասկանալը, ես մի քիչ վատ առումով հիշում էի, որ մենք, որ սովորում էինք՝ Պասկալ լեզվով էին մեզ դասավանդում ու դա ինձ համար շատ խնդալու էր էլի, ոնց կարելի էր։ Բայց ես հիմա գտնում եմ, որ դա ճիշտ էր: Հենց հիմա գտնում եմ, որ դա իսկապես ճիշտ է: Այսինքն՝ ինձ երևի 8-10 տարի պետք եղավ և՛ դասավանդման փորձ, և՛ բիզնեսի փորձ, և՛ տեխնիկական փորձ, որպեսզի ես հասկանամ, որ շատ ճիշտ է, որ ուսանողները չկպնեն լեզվին: Այսինքն՝ լեզու չսովորեն, իրենք սովորեն մեթոդալոգիաներ: Լեզուն պետք է ընտրի դասախոսը, ամենահեշտ, դյուրին լեզուն պետք է ընտրի: Այսինքն, օրինակ՝ Python-ն է, հիմա շատ համալսարաններում Python-ն է, որովհետև շատ հեշտ է: Նույն Javascript-ը էլի ինքը հեշտ է, միանգամից, անմիջական կարելի է կոնցեպցիաները բացատարել Javascript-ով, որ մարդը կարողանա պատկերացնել, թե ոնց է աշխատում այդ ծրագիրը, ոնց պետք է մոտենալ, ֆունդամենտալ գիտելիքները իրենք կարողանան Javascript-ով անել կամ Python-ով, բայց ոչ՝ C++-ով, ես մինչև հիմա, որ իմանում եմ, ես շատ մարդկանց ճակատագրեր եմ, վատ իմաստով, ճակատագրերի վրա եմ քար գցել, իրենք մասնագետ չեն դարձել, որովհետև երբ, որ իրենք ինձ հարցրել են, որ լեզվով սովորենք 2005, 2006, 2007 թվականներին, ես բոլորին պրոմոթ եմ արել C++-ը: Ասել եմ՝ գնացեք, կարդացեք ու այն մարդը, ով որ Կիրառական չի ավարտել, մի հատ էլ դնի C++ գիրքը կարդա, ինքը ասենք առաջին 15 էջից հետո գցում էր գիրքը և ասում՝ չէ լավ ծրագրավորումը իմը չէ: Բայց ես վստահ եմ, որ այդ մարդիկ, եթե իրենք մի քիչ ուրիշ ուղղությամբ սկսեին, սկսեին սիրել, որովհետև ասենք, ոնց կարելի է C++-ը սիրել: Ես՝ անձամբ, ամբողջ կյանքս C++-ով եմ կոդ գրել էլի, ամենաթույն լեզուն է իմ համար, բայց ինքը գործիք է, ու շատ ու շատ վտանգավոր, չի կարելի միանգամից այդ երեխայի ձեռքը ինչ-որ մի հատ սուր գործիքներ տալ, ինքը մի քիչ պետք է տարբեր բաներ փորձի նոր:

Վահրամ Մարտիրոսյան - Լավ, շատ հետաքրքիր մտքեր լսեցի էլի: Դրանցից մեկը՝ սիրելու պահն էր: Ծրագրավորումը նախ պետք է սիրել, հետո նոր սկսել դրանով զբաղվել կամ խորանալ: Անձամբ՝ ես, իմ դասերի մեջ փորձում եմ այդ կոմպոնենտն ունենալ, հստակ ընդգծված, շեշտադրված։ Ես նույնիսկ ասում եմ ուսանողներին, որ իմ նպատակներից մեկը հենց դա է, որ իրենք սկսեն սիրել այս ամեն ինչը և, միգուցե, իմ մարտահրավերներից մեկն այն է, որ հենց C++-ով եմ անում, հենց Linux միջավայրում: Այսինքն՝ փոխում ենք միջավայրը, խորանում ենք այդ բոլոր օպերացիոն համակարգերի տրամադրած, API-ի միջոցով տրամադրած այդ վախենալու գործիքները՝ Thread—ներ, share memory և այլն, C++-ով և Linux այսինքն՝ POSIX միջավայրում ու ես շատ գոհ եմ ինձանից, որ դուրս են գալիս մարդիկ, ովքեր սկսում են սիրել: Այսինքն՝ այդ մի սեմեստրից հետո, մարդիկ սկսում են սիրել, այդտեղ ինչ-որ բաներ են գտնում, որոնք գրավում է իրենց ու ես համոզված եմ, որ ես այդ մարդկանց ընդհանրապես կյանքումս էլ սովորացնելու կարիք չունենամ և իրենք ամեն ինչ կսովորեն, կգտնեն և ինքնուրույն կդառնան իմ պատկերացրած ծրագրավորողը, որ ես կուզեի իրենք դառնային: Այսինքն՝ ես լուծում եմ այն ամենասկզբում բարդ խնդիր՝ մասնագետ դարձնելու գործում, և եթե բարձր պատնեշը մարդը հաղթահարեց, ապա հետո ամեն ինչ լավ կլինի: Եվ էլի կարևոր բան, որ այդ պատնեշի վրա շատ մարդիկ ուղղակի նահանջում են, ես համաձայն եմ, որ շատ մարդկանց համար, դա ուղղակի անհաղթահարելի է և, միգուցե, հրաժարվում են նույնիսկ այս մասնագիտությունից, բայց ես մի տեսակ չեմ ափսոսում, այսինքն՝ ես գտնում եմ, որ երևի այդ մարդունը չէր և այդ մարդը բավականին աշխատասեր չէր, կամ այդ մարդու մոտ ինչ-որ մի բան պակասում էր: Միգուցե, 5 տարի հետո նա հանձնվեր, ավելի լավ է ես այսօր իրեն բարձր պատնեշի առաջ կանգնեցնեմ, ինքը տեսնի, որ կան պրոբլեմներ, քան թե՝ քիչ-քիչ տանք, մեկ է մի օր հասնելու է ինչ-որ պրոբլեմի, որը չի կարողանալու լուծել ու կարող է ասի, բայց ինչի ես շուտ չհասկացա: Լավ, ամեն դեպքում, դա ուղղակի իմ կարծիքն է:

Գոռ Վարդանյան - Բայց մեր կարծիքները իրար չեն հակասում:

Վահրամ Մարտիրոսյան - Չէ, իմ մոտեցումն է ուղղակի այդպիսին:

Գոռ Վարդանյան - Ես ասեմ, որովհետև ես խոսում եմ մասսաների մասին, օրինակ՝ ես գտնում եմ, որ մարդ կարող է լինի Հայաստանում, որը ենթադրենք բարձրագույն կրթություն չստանա ԲՈՒՀ-ում, C++ ընդհանրապես չիմանա, ֆունդամենտալն էլ այդպես լավ չիմանա ու գա ինչ-որ մի 400.000 աշխատավարձի կանգնի ու մի 15 տարի էլի ստանա: Հիմա ես համարում եմ, որ դա երկրի մասսայական լուծման տեսանկյունից, այդքան էլ վատ չի:

Վահրամ Մարտիրոսյան - Այսինքն՝ բարեհաջող ավարտ է:

Գոռ Վարդանյան - Իսկ քո ասածը, ինքն իրոք շատ լուրջ բան է: Բայց դա ավելի շատ ես կհամարեի, ավելի շատ բացառություններ, ոնց որ, ու լրիվ համաձայն եմ, որ եթե մարդը եկավ ու այդ պատնեշը հաղթահարեց, այսինքն՝ եթե մարդը Vim սովորեց, Linux սովորեց, C++ սովորեց, այդ 3-ը ու սիրեց, ապա վերջ, ինքը դարձավ, լրիվ համաձայն եմ, ինքը իրա կյանքը գտավ ու ինքը չի կանգնելու, մինչև վերջ գնալու է այդ ուղղությամբ, ես վստահ եմ: Այսինքն՝ ես այդ տեսել եմ, բայց դա ես մյուս կողմից չեմ պատկերացնում, ոչ մասնագիտական այդ ուղղությամբ կրթություն ստացած մարդ գա ու Linux դնենք դեմը ու C++-ով փորձենք ծրագրավորում սովորեցնենք՝ հաշվի առնելով C++-ի ինքն իր ներքին բարդություններն էլ հետը: Այսինքն, ոնց որ C++ դու ավելի շատ դու 1%-ի մասին ես խոսում, 2, 3 %-ի մասին ես խոսում եմ, ես խոսում եմ 97%-ի մասին, այսինքն՝ իրոք իմ կարծիքով, եթե մենք ուզում ենք Հայաստանում գլոբալ առումով ինչ-որ բան փոխենք՝ ներքին աշխատաշուկայի հետ կապված նաև, մենք մասսայական ուղղությունները պետք է զարգացնենք՝ պահելով որակական մասը, իսկ որակակական մասը, երևի միշտ կգտնվեն ինչ-որ մարդիկ, ովքեր այդ ուղղությունը կզարգացնեն այսպես, թե այնպես: Բայց մասսայականն ինքն ավելի բարդ է, իմ կարծիքով: Կարող է սենց աբսուրդ բան ասեմ, բայց մասսայականը, որ կարողանանք մարզերում զարգացնենք, որ հիմա ասում են 15-20000 ինժիներ կա, ծրագրավորող կա, սարքենք ենթադրենք 100.000, դա մի հատ ֆանտաստիկ թիվ է: Եթե քո ասած մասնագետներից, ենթադրենք ունենանք 500, ապա 500-ը 1000 սարքելը բավականին հեշտ կլինի, ես վստահ եմ: Այսինքն՝ մի քիչ այդ ուղղությամբ ինչ-որ լավ բան անենք կստացվի: Կամ դրսից փորձի ներդրումներ բերենք և այլն, իսկ մասսայական դպրոցական համակարգով, համալսարաններով, տեխնիկումներով, ինչ-որ ձևի մասսայական ծրագրավորման մեջ մտցնելու համար այդ մարդկանց, փորձեք ուղղակի C++ բերեք երեխուն և զրոյից բաները: Ոչ թե տաղանդավոր երեխուն, որը ասենք ռոբոտ է սիրում, սենց բան է անում, այլ ուղղակի միջին երեխա է, ով միջին սովորում է, միջին մաթեմատիկա է սովորում և իրեն C++-ով փորձենք մտցնել ծրագրավորում: Է չի ստացվի, բայց հլը փորձեք javascript տալ ու մի հատ ինչ-որ խաղային ինչ-որ բան ցույց տալ: Ինքը կարող է կպնի ու ասի սա իմն է ու արդյունքը մեկից տեսնի, սկսի կայքը գրել, բզբզալ, այս կողմից նայել, այն մյուս կողմից նայել ու իրենը կվերցնի արդեն այդտեղից: C++-ի տակ ինչ անի այդ մարդը, C++-ով ինչ անի այդ մարդը:

Վահրամ Մարտիրոսյան - Ուրեմն՝ շատ լավ համաձայն եմ, որ կա 2 թիրախ: Մեկը, միգուցե, այդ սակավաթիվ մարդիկ են, ովքեր բարդ բաներ են սովորում և, միգուցե, բարդ բաներ էլ անելու են, բարդ խնդիրներ են լուծելու և մեծամասնությունը, միգուցե, 3/97% չեն հա, կարող է 20/80-ն են, բայց ամեն դեպքում՝ շատ մեծամասնություն կա, մարդիկ, ովքեր պարզ բաներ են սովորում և պարզ խնդիրներն են լուծում: Ուղղակի հիմա ես կուզեմ՝ քո կարծիքն էլ լսել այս մասին: Ես սենց մի հատ բան եմ տեսնում, որ Հայաստանում կա անընդհատ կադրերի պակաս, գիտենք բոլորս, 1000-երով ամեն տարի, նույնիսկ պաշտոնական թվերով ու այդ կադրերի պակասը անընդհատ լրացվում է այդ նոր եկող կադրերով: Բայց մյուս կողմից՝ ունենք արտահոսք, ինչ-որ մարդիկ գնում են, տարեկան, չգիտեմ, մոտ 100-ի կարգի, չգիտեմ հա այդ թիվն ինչքան է: Բայց կարևորն ինչն է՝ գնում են ամենալավերը, ընդ որում՝ գնում են հենց այդ փոքրաթիվ լավերից հանածները: Դժվար, թե միջին ստատիստիկական javascript ծրագրավորողին, դրսից տան ընտանիքով տեղափոխվելու ինչ-որ հնարավորությամբ աշխատանք, չգիտեմ բայց միգուցե: Բայց քիչ հավանական է, ավելի հավանական է, որ ֆունդամենտալ շատ կարևոր գործ անող մի հատ ընկերության, կարևոր պաշտոն զբաղեցնող, միգուցե ավագ ծրագրավորող մեկին այդպիսի առաջարկ անեն, ով C++ էլ գիտի, մեքենայական ուսուցում էլ, այսինքն՝ հավանականութունը, որ նայեք և փաստորեն ստացվում է, որ հենց այդ թանկարժեք ու լավ կադրերը գնում են, փոխարենը մենք փորձում ենք լրացնել, ինչով կարողանում ենք, հիմա ոնց ստացվում է, հա՞: Եվ ես մտավախություն ունեմ, որ, միգուցե, մենք արդեն հասել ենք այնտեղ, որ մենք հիմա մրցակցում ենք այնպիսի երկների հետ, որոնք մեզանից էապես առաջ են այդ հարցերում՝ Չինաստան, Հնդկաստան, Պակիստան, չգիտեմ Նիգերիա և եվրոպական շատ երկրներ, արևելյան Եվրոպայում շատ երկրներ կան, որտեղ մեծ քանակով ծրագրավորողներ կան, որոնք լուծում են միգուցե ոչ բարդ խնդիրներ, իրենք շատ են և այդ քո ասած մեր մոտ 20.000-ը 100.000 դարձնելը կամ չգիտեմ այդ տիպի բաները, միգուցե, անհնար են, իսկ իրենց մոտ արդեն 100.000 էլ չեն այլ միլիոններ են, այսինքն՝ Հնդկաստանում միայն Բանգալորում, երևի 10 միլիոն ծրագրավորող կլինի, որոնք լուծում են հեշտ խնդիրներ, բայց՝ մեծ մասշտաբով: Եվ եթե մենք փորձենք նրանց հետ մրցել, մենք հաստատ կպարտվենք: Այսինքն, եթե մենք այդ շերտով, այդ պրոեկցիայով նայենք աշխարհի քարտեզին՝ Հայաստանի դերը այ այդ սեգմենտում, ուղղակի աննշան է: Ասենք՝ մենք ինչ 10.000 ծրագրավորող կարող ենք առաջարկել, իսկ Բանգալորը՝ 10 միլիոն: Մենք այսինքն՝ այդտեղ ընդհանրապես կոնկուրեցիա չենք կարող ստեղծել, իմ նպատակն է ու իրականում իմ նպատակը հիմնավորվում է հետևյալով. մենք դեռևս 1970թ.-ին Հայաստանում ունեցել ենք այդ ՏՏ-ն, ՏՏ ոլորտը, որն այդ ժամանակ չգիտեմ նույնիսկ այդպես էր կոչվում, թե՝ չէ, բայց երբ մենք դա ունեինք, մյուս երկրները կա՛ մ չկային, կա՛ մ նույնիսկ նոր էին առաջանում, այսպես ասենք կոպիտ: Մենք ունեցել ենք այդ մրցակցային առավելությունը և եթե մենք դա պարզապես պահենք, մենք կշարունակենք մեր դերն ունենալ այդ համաշխարհային քարտեզի վրա՝ բավականին մեծ դերը, բարդ խնդիրներին լուծում տվող: Այսինքն՝ solution provider-ներ որպես, այլ ոչ թե՝ կոդ գրողներ: Դրա համար ես իմ նպատակներից մեկն եմ համարում այդ 3%-ի կամ 1%-ի վրա աշխատել, իրենց վրա ջանք դնել, որովհետև եթե անկեղծ լինենք հա, դեռևս Հայաստանի ՏՏ ոլորտը մեծամասամբ կախված է արտաքին կապիտալից: Եթե բոլոր ընկերությունների մասնաճյուղերն այստեղ չլինեին, ասենք քեզ համար էլ երևի դժվար կլիներ բիզնես սկսել կամ չգիտեմ կարծում եմ դժվար կլիներ, մասնագետներ չէին լինի, կապերը չէր լինի դրսերի հետ։ Բայց քանի որ այդ մասնաճյուղերը կան մեզ հա՛ մ պլատֆորմա են տալիս, հա՛ մ ֆինանասական անկախություն և՛ այլն, և՛ այլն...ու այդ նույն ընկերություններն անընդհատ կադրերի կարիք ունեն: Իրենք անընդհատ հավաքում են կադրերի, իսկ իրենք գնում են, հավաքում են, իրենք գնում են: Եվ արդյունքը ստացվում է, որ եթե մենք չկարողանանք որակյալ կադրերով ապահովենք այդ ընկերություններին, իրենք անընդհատ ունենան կարիք, ապա միգուցե մի օր ասեն՝ բայց ինչու եմ եկել Հայաստանում տանջվում եմ, ավելի լավ է կգնամ այսինչ երկիրը, որտեղ նախ զուտ մասշտաբի մեծ լինելու պատճառով, ինքը հաստատ կգնի իր ուզած քանակությամբ, իր ուզած որակի ծրագրավորողին և գնի առումով չենք խոսում հա։ Գնայինի առումով չգիտեմ ոնց, բայց կգտնի իր ուզած 800 հոգուն, միգուցե, որը Հայաստանում պարզապես անհնար է ասենք և այդ հենց այդ նպատակով ես փորձում եմ խորանալ հենց այդ պրոբլեմատիկ դեպքերի մեջ, որ C++-ով Linux-ի տակ ու չգիտեմ ինչ վախենալու խնդիրներ տալ ուսանողին ու նայել, թե ովքեր են հաղթահարում և ով հաղթահարում է ես իրենց հետ շարունակում եմ զարգացման աշխատելու պրոցեսը ու ի՞նչ ես կարծում, այ այդտեղ ինչ-որ կարևոր բան կա՞, որ պետք է անել:

Գոռ Վարդանյան - Ես լրիվ համաձայն եմ ու իմ կարծիքով էլ լրիվ այդպես է, մենք տարբերակ չունենք մրցելու մյուս երկրների, մասնավորապես՝ Հնդկաստանի հետ, այսինքն՝ անհնար է մրցել, մենք այսպես, թե այնպես գնայինով էլ չենք կարող մրցել, իրենց մոտ շատ ավելի էժան է ամեն ինչ, քան՝ մեր մոտ: Իմ ասածն ուղղակի նա է, որ այս երկու խնդիրները, եկանք էլի այն առաջին պահին, որ այդ երկուսը երկրի համար, մենք հիմա պետության, ուզում ենք հասկանանք այդ էկո սիստեմը, որ ուզում ենք զարգացնել, որ ուղղությամբ զարգացնենք: Ես վստահ եմ, որ խոշոր, մեծ այն impact-ը՝ ազդեցությունը, ունենալու են այն քիչ մարդիկ, տոկոսային առումով այն քիչ մասսան, փոքր մասսան, որի մասին դու խոսում, որ դասավանդում ես, այդ մասսան իրենք են տնտեսական էֆֆեկտը և թռիչքային էֆֆեկտ ապահովվելու: Իմիջայլոց, ես այդտեղ էլի կավելացնեի Javascript-ն էլ, ես մինչև մի 2-3 տարի առաջ այդ Javascript-ը համարում էի բարդ լեզու, շատ էի խնդում Javascript-ի վրա, բայց չէի սիրում, մինչև կարիք եղավ անձամբ, մեր ծրագրերից մեկի համար մասնագետ չէինք գտնում, ասեցի լավ՝ ես նստեմ սովորեմ, նստեցի, սովորեցի React-ը ու իրոք մի պահ եկավ, որ սկսեցի սիրել, դուրս եկավ ու էլի հասկացա, որ կապ չունի ծրագրավորման լեզուն, ինքն իր կանոններն ունի ու կանոնները սովորում ես ու փորձում ես ինչ-որ խնդիր լուծել: Այսինքն՝ էլ լեզվից չկպնենք, C++, Javascript, բայց ընդհանուր առմամբ, որ ֆունդամենտալ գիտելիքով և այդ ուղղությամբ զարգացնել քվանտային computing-ը լինի, թե՛ արհեստական բանականությունը լինի, թե՛ ինչ ուղղությամբ, այսինքն՝ նոր տեխնոլոգիաները, թեկուզ հենց chip design-ը հա: Չմոռանանք՝ մենք Հայաստանում, ոնց որ նշեցիր, Սովետական միությունից ժառանգված, մեր մոտ IT-ն հենց այդպես է սկսել: Այսինքն՝ մենք, ոչ թե շատ ինժիներներ ենք ունեցել, որոնք ինչ-որ շատ ոչ բարձր կլասի գործ էին անում, այլ հենց հակառակը՝ մենք ուժեղ մաթեմատիկական բազա ենք ունեցել, բայց այդ մաթեմատիկական բազան հենց այդ ուղղությամբ՝ գրաֆների տեսություն, դիսկրետ մաթեմատիկա և ինժիներական լուծումներ ենք տվել և մեկել «Սինոփսիս»-ը հայտնվեց կամ Մենթոր Գրաֆիքսը, Սիմենսը, որը հիմա, կամ VirageLogics-ը, այսինքն՝ իրենց բազայի վրա, բայց այն ժամանակ, որ նայում էինք 2000-ականների սկզբերից ես հիշում եմ, որ տենց մի հատ ստատիստիկա կար: Մենք այդ բարդ խնդիրներ ենք լուծում ու ասենք այդ լիքը պատվերներն եկան դրսից, սկսեցին մասնաճյուղերը բացել, բայց ինքն ամբողջ IT-ի 3%-ն էր կազմում, այդպես հստակ հիշում եմ, այսինքն՝ ամբողջ աշխարհի գլոբալ IT-ի 3%-ն է ամբողջ Chip Design-ը իրար հետ վերցրած: Հին տվյալներն եմ ասում էլի ու այդ շատ ցավալի էր, այսինքն՝ մենք target էինք վերցրել, հա, նպատակ էինք վերցրել ու բոլոր համալսարաններում սկսվեց ինչ-որ բաներ բացվել՝ տարբեր ամբիոններ, որոնք շատ նեղ ուղղված այդ ուղղությամբ էին գնում, այսինքն՝ մենք, ոնց որ մեր նպատակը վերցրել ենք աշխարհի IT 3% շուկան, եթե կարող էր լիներ, մաքսիմումը 3%, ամբողջ Chip Design-ը գումարային վերցրած: Հիմա մենք ու այդ ընթացքում նաև շատ բարդ խնդիրներ ենք լուծում, շատ բարդ, մի քիչ այդ չի էլի, ոնց որ հիմա մենք շատ բարդ խնդիր ենք լուծում, բայց նպատակը, էֆֆեկտը փոքր է՝ ֆինանսական առումով: Հիմա մենք հնարավորություն ունենք թռիչքի ու այդ թռիչքը հենց լինելու է հավանաբար AI-ի մասով՝ արհեստական բանականության մասով, որովհետև գիտելիքային մասով՝ համարյա նույն բարդությամբ ու նմանատիպ խնդիրների բազա է պետք, որը մենք իրականում ժառանագել ենք: Այստեղ մի պահ կտրվում է կամացից կապը, որովհետև այն մարդիկ, ովքեր դասավանդել են, ցավոք, չեն կարող 100 տարի ապրել և 110 տարի, իսկ իրենց տեղը երիտասարդ մասնագետները չեն կարող սիստեմային ձևով լրացնել: Հուսով ենք՝ նոր Կառավարությունն այդ խնդիրը՝ գիտնականների կամ կրթական համակարգի երիտասարդացման խնդիրը, կլուծի, այսինքն՝ շատ մեծ պատնեշ կա այդ հին և նոր մասնագետների մեջ, այդ թելը շատ բարակ է մնացել ու մենք հիմա շատ արագ պետք է լուծենք: Բայց համաձայն եմ, որ այդ ուղղությունն է պայթյուն անելու ու մենք պետք է այդտեղ խորանանք, որպես մեծ Impact երկրի՝ տնտեսական մասով։ Իսկ այն մյուս մասը, որը խոսում էինք ասենք 100000 ինժիների մասով, ես ուղղակի դրա համար եմ ասում, որ վստահ եմ, որ այդտեղ մենք ավելի շատ գործազրկության հարցն ենք լուծում, օրինակ՝ էլի, ավելի շատ սոցիալական հարցերն ենք լուծում, քան թե՝ IT-ի զարգացման հարցը, այդտեղ միանշանակ համաձայն եմ: Ես խոսում եմ այս մասին, բայց իմ առօրյան իրականում 24 ժամ զբաղված է կոմպիլյատոր կամ արհեստական բանականություն գրելով, այսինքն՝ ամբողջությամբ կիսում եմ այդ բանը, ներառյալ ասենք՝ մեր ազգային, պետական խնդիրները լուծելու համար նաև, մեզ այս մյուս ուղղությունն է պետք, մեզ բարդ ուղղություններն են պետք, դա լինի ռազմաարդյունաբերությունը, ներքին ինչ-որ բանկային-ֆինանասական համակարգերում մեծ խնդիրներ լուծելը, այսինքն՝ ռազմաաարդյունաբերությունով չես կարող զբաղվել, թույլ: Էլի Javascript-ին որպես լեզու չկպնենք, ոչ ֆունդամենտալ գիտելիքով ինչ անես այնտեղ: Ինչ կա՝ արված է: Այնտեղ պետք է նույնիսկ այս մյուս ուղղությունը, այսինքն՝ ֆունդամենտալ գիտելիքները նույնիսկ բավարար չեն, որպեսզի շատ լուրջ խնդիրներ լուծվի: Այնտեղ մի քիչ արդեն գիտական նորարարություն և գիտական ուղղությամբ նորարարությունների մասին է խոսքը: Այսինքն՝ այդտեղ ավելի բարդ է, մի հատ էլ սահման այդտեղ կա, որից վերև արդեն մատների վրա հաշված մարդիկ են երևի Հայաստանում:

Վահրամ Մարտիրոսյան - Շատ լավ, դու ևս մի կարևոր բան ասացիր, որ 2005թ.-ին երբ դեռ նոր էիր ավարտել, նոր էիր մտնում ծրագրավորում, մարդկանց խորհուրդ էիր տալիս մի բան, բայց մի քանի տարի անց, ոնց որ գիտակցեցիր որն է ճիշտը, որն է կարևորը: Ես՝ ինքս, կարող եմ ասել, որ դասավանդման ընթացքում, այսինքն՝ ավարտելուց շատ հետո, նույնիսկ ասպիրանտուրայից հետո, մի քանի տարի հետո, ես նոր սկսել եմ հասկանալ ինչ-որ բաներ, որ լավ կլիներ երևի առաջին կուրսում իմանայի և հասկանայի: Այսինքն՝ հասկանայի ոչ թե այն առումով, որ գիտակցեի, այլ՝ գոնե իմանայի, որ այսպիսի բան կա ու ես դեպի դա եմ գնում կամ իմանայի, որ չգիտեմ հա ինչ ասեմ, ինչ-որ թիրախային կամ գուցե ուղղություն տվող ինչ-որ մի բան լիներ, երևի թե ես ավելի արագ կարող էի հասնել, կարող է ավելի հեշտ հասնել, կարող է ավելի շատ մարդիկ հասնեին այդ վիճակին: Ես, օրինակ՝ հիմա տեսնում եմ, որ կրթական համակարգում կա մի հատ մեծ բաց, այդ բացը բուհերում այն է, որ ուսանողին չեն բացատրում, թե իրենք ուր են գնում, այսինքն՝ առաջին կուրսեցին գալիս է, իրեն տալիս են 10 հատ առարկա, ասում են հեսա այս միջանկյալները կհանձնես, այս քննությունները կհանձնես, հետո հաջորդ կիսամյակում ուրիշ 10 հատ առարկա, ասում են հեսա այս միջանկյալները կհանձնես, այս քննությունները կհանձնես, բայց դա չէ թիրախը: Մեր թիրախը մասնագետ սարքելն է, իսկ այդ մասնագետը ինչպիսին պետք է լինի, ինչ պետք է անի, որտեղ պետք է անի հա չգիտեմ ինչ-որ բաներ կան, որոնք ոչ մեկ չի ասում: Ինձ չեն ասել ու ես հիմա երբ-որ ես եմ դասավանդում, ես դասընթացիս մեկ կամ երկու դասը նվիրում եմ դրան, թե մենք ինչու ենք սա անցնում, թե ձեր ինչին է սա պետք լինելու հատկապես, օրինակ՝ օպերացիոն համակարգերի պես մի բանը, որը ոչ մեկ չի ընդունում, ընկալում որպես ծրագրավորման հետ առնչվող բան: Ես երկար էներգիա եմ դնում, որպեսզի իրենց բացատրեմ, թե սա իրենց ինչին է պետք, որ գոնե իմանան, որ պետք է դրա համար սովորեն, ոչ թե՝ ուղղակի վերջում քննության համար սովորեն: Այ ի՞նչ կարելի է անել, ենթադրենք մենք ունենք հնարավություն, միգուցե, ինչ-որ բան փոխելու, օրինակ՝ բուհերում ի՞նչ կարելի էր անել, որպեսզի ուսանողներին իրոք մասնագետ դարձնելու ինչ-որ գործիքներ ունենայինք:

Գոռ Վարդանյան - Ես ասեմ, այդպես իսկապես շատ ճիշտ կլիներ, իմիջայլոց, հիմա մենք մեր ճտիկը՝ մոդը, փոխենք զրույցի, հիմա խոսենք միայն բարձրագույն կրթության մասին, այսինքն՝ բուհերի մասին, որտեղ ես արդեն 100% համակարծիք եմ քո հետ: Այնտեղ պարտադիր է շատ լուրջ խնդիրներով զբաղվել, այնտեղ ուղղակի պետք է ես չգիտեմ օրենքով է, ինչով է, ինչ ձևով է արգելվի աշխատանքը ուսանողներին: Օրինակ՝ մենք 3-րդ կուրսից բարձրին ենք աշխատանքի ընդունում, եթե ընդունում ենք, ապա ընդունում ենք պարտադիր կես դրույք և անձամբ ստուգման գրքույկները։ Ես վերցնում եմ ու ստուգում եմ, հարցնում եմ քննությունդ երբ է, սովորում եք, թե՝ չէ և այլն: Բայց քանի հոգի են, քանի ընկերություն կա Հայաստանում, որ այդպիսի բան է անում: Այսինքն՝ առաջին կուրսից մարդիկ գալիս են ու ուզում են աշխատել ու սկսում են աշխատել նրանց աշխատանքի են ընդունում իրականում, որը ես գտնում եմ հնարավոր չէ, իրենք պետք է գնան ուրիշ մի հատ բուհ պետք է լինի երևի, որտեղ կկարողնան միացնել այդ երկու բանը: Առաջինը դա է: Երկրորդը լրիվ համակարծիք եմ, իմ օրինակով՝ կարող եմ ասել, ես իմ առաջին ծրագրերից մեկը, որ գրել եմ, դա եղել է կոնկրետ սպեցիֆիկ ինչ-որ custom hardware-ի վրա, իր լեզվով Fourier-ի ձևափոխությունը, FFD-եմ գրել ու երբ, որ ես կարդում էի Fast Fourier-ի հետ transform, Fourier-ի հետ transform, Fourier-ի ձևոփոխությունը մեկել հիշում եմ ինչ-որ առաջին, երկրորդ կուրսում անցել ենք, ես էլ վատ չեմ սովորել, նույնիսկ շատ լավ եմ սովորել ու ասենք այնքան սիրուն է Fourier-ի ձևափոխությունը, երբ ես արդեն հասկացա, որտեղ է կիրառվում, սիգնալների processing-ը կամ նկարների նույնիսկ processing-ի մեջ հա, որ սենց ապշել էի ու դա ես հիշում եմ ինչ կարգի տպավարություն էր իմ մեջ, ինչի համար, որ այն ժամանակ մեր դասախոսներից ինձ չէին ասում: Այսինքն՝ մենք անցել ենք AI+BI+....և՛ այլն, և՛ այլն...սենց ինչ-որ մի բանաձևերով, չոր մաթեմատիկա, որը բացարձակապես կապ չունի իրական կիրառելիության հետ: Այսինքն՝ մենք լավ ենք անցել, իրոք ես դժգոհ չեմ, որ մենք ոնց ենք անցել, ես դժգոհ եմ, որ մեզ հետ կապը չեն տվել ու լրիվ համակարծիք եմ այն մտքի հետ, որ բուհերում պետք է ինչ-որ բան սովորեցրին, այդ պրակտիկա կոչվածը, որ ասում են հա, իրականում Սովետական միության ժամանակ այդ կապը բավական լավ է եղել, իմ իմանալով, ոնց լսել եմ, ոնց պատմել են, այսինքն, որ բուհում սովորել են ամռանը գնացել են այդ սովորածը ինչ-որ տեղերում կոնկրետ սկսել են կիրառել: Դա խնդրի լուծումներից մեկն է, բայց եթե այսօրվա դրությամբ այդ ուսանողը ուրիշ տեղ Full-time աշխատում է էլի ինչ պրակտիկայի մասին է խոսքը, այսինքն՝ չկա իմ պատկերացրած բուհը, որ ուսանողը պետք է ժամանակ չունենա ընդհանրապես աշխատելու: Այսինքն, եթե աշխատի էլ, կոնկրետ դիպլոմային կամ կուրսային աշխատանք լինի, դա կարող է ֆինանսավորել նաև գումարային տեսանկյունից և իր դիպլոմային աշխատանքը, ինքն ինչ-որ մի հատ Company-ի հետ, ասենք 3-րդ կուրսի վերջից սկսած, ամեն կիսամյակի իր դիպլոմային աշխատանքը կոնկրետ ընկերության մեջ, կոնկրետ ինչ-որ գործ լինի, որի համար ինքը նաև վարձատրվի: Մեր մոտ գիտենք էլի ոնց են սովորում: Ո՛ չ դասի են գնում նորմալ, ո՛ չ բան վերջում գալիս, ստանում են և այլն, այսինքն՝ այդ կապը ինդուստրայի և բուհի մեջ պարտադիր պետք է լինի: Միանշանակ այդտեղ խոսք չկա: Ես մեր օրինակով ասեմ, մեր Chessify ստարտափը սկսել է նրանից, որ իմ Սլավոնականի ուսանողներից մեկի 4-րդ կուրսի դիպլոմային աշխատանքն է եղել Շախմատի սկաները, այսինքն՝ հենց ամենահիմնական, ինչից, որ սկսվել է: Մենք այն ժամանակ միտք էլ չունեինք, որ այն ստարտափ է դառնալու, իմ երեխաները շախմատ էին պարապում, ասացին սենց խնդիր ենք ուզում, ռեալ տվեցինք հենց հիմա ինքը մեր կողքի սենյակում նստած շարունակում է աշխատել, android developer-ն է մեր: Ինքն իր դիպլոմային աշխատանքով ստեղծեց application, որը հիմա 350000 download հարմարյա ունի: Այսինքն՝ մենք, եթե ես կարողանայի դասախոս ժամանակ բոլորին նմանտիպ խնդիրներ տայի, որ դիպլոմային աշխատանքներն անմիջականորեն կապ ունենան պրակտիկայի հետ, ոնց որ ասենք Berkley-ում է լինում կամ ասենք մյուս հայտնի համալսարաներում, մի բան էլ լիցենզիաներ են դրանից ստանում, ապագայում էլ համալսարանը շահույթ է ստանում այդ ապրանքներից: Հայաստանում դա ոչ միայն չկա, այլ այդ ուղղությամբ շարժումն էլ բավական տեսանելի չի, ես չգիտեմ անում են դա, չեն անում, ոնց են մտածում, որ կարող են անել, կամ չեն կարող:

Վահրամ Մարտիրոսյան - Շատ լավ, իսկ ո՞վ պետք է անի կամ ո՞վ կարող է անել:

Գոռ Վարդանյան - Մենք պետք է անենք երևի: Հա բայց պատկերացրեք, ես երկու երեք ընկերություն ունեմ, բավական ներգրավված եմ շատ գործերի մեջ, հենց այդ ընկերություններում + դասախոս եմ, 4 երեխա ունեմ ու նենց շատ հավես մարդ եմ, ինչով ուզում եմ, զբաղվում եմ, ֆուտբոլ եմ խաղում, սարեր եմ բարձրանում և այլ: Հիմա այդ full time գործը՝ լրիվ դրույքի գործը, այդտեղ խնդիր կա արդեն, ես 2, 3 անգամ հրաժարվել եմ, այսինքն՝ այնպես չի, որ ես եմ գնացել, հանել են, ես անցյալ տարի թողեցի Սլավոնական համալսարանը, որովհետև չէի ձգում, ասեցի չեմ կարողանում, նույնիսկ շաբաթը մեկ օր չեմ կարողանում և թողեցի: Այս տարի, ոնց որ իմ թույլ տեղերը գիտեն, ես իրոք ուզում եմ կիսվել իմ փորձով, բայց հիմա վերցրեցի ու պետք է անենք, բայց դա ճիշտ լուծում չէ, դա ոնց որ բացառության լուծում է, ոչ թե՝ ընդհանրական: Սիստեմա պետք է լինի, պետք է ինչ-որ ձևի խրախուսվի հիմնականում լրիվ դրույք դասավանդումը համալսարաններում: Դա նաև պետք է գա գիտական լաբերի ուղղությամբ, եթե ասենք բարդ խնդիրների մասին է AI լաբ պետք է լինի, որի աշխատողները և՛ գիտությամբ են զբաղվում, և՛ դասավանդում են: Պետք է ինդուստրիայի հետ կապ ունենալ, բայց այստեղ խնդիր կա, ինդուստրիայի հետ կապը շատերն այդպես լավ չեն պատկերացնում: Մտածում են դե օկ, բերեք այս ընկերությունը մտցնենք համալսարան, իրեն ինչ ուզեն տանք, ինքը գա ինչ ուզի անի այդտեղ: Այսինքն՝ իր tool-երը սովորեցնի կամ իր ուղղությունը տանի այնտեղ, դա էլ այդքան ճիշտ չեմ համարում, այսինքն՝ ընկերությունների ինչ-որ chief scientist կարող է լինել ընկերությունում կամ ինչ-որ Site on թեկուզ, փորձեն ներգրավվեն դասավանդման մեջ, բայց սիստեմայով պետք է դա լինի, ոչ թե՝ էսինչին զանգենք, էսինչին խնդրենք կգա, մեկին կհամոզենք, այլ՝ սիստեմայով ու ինչը, որ դու անում ես շատ լավ է, բայց դա լավ բան չի երկրի համար: Հայաստանում այդպես բաներ կան, այսինքն՝ ինչ-որ բաներ կան, որ շատ լավ են նայվում, ես ասում եմ ընտիր է, բայց հասկանում ես, որ դա հետևանք է սխալ սիստեմայի: Այսինքն՝ այդ լավ չի էլի, որ դու առանձին գնացել ես, դու հիմա պետք է լինեիր համալսարանում, համալսարանում կոնկրետ դաս տայիր, կոնկրետ դիսկրետի կամ օպերացիոն համակարգերի ու ճիշտ ձևով զարգացնեիր դա: Հայաստանում էլի ունենք նմանատիպ բան, այսինքն՝ լաբեր կան, որոնք իրենք իրենց ձևավորվել են, իսկ իրենք չպետք է լինեին, իրենք պետք է լինեին համալսարանի ներսը: Հիմա, թե դա ինչու է այդպես եղել, դա արդեն հուսով ենք, որ նոր կառավարությունն ավելի խորքային կուսումնասիրի խնդիրները: Այսինքն՝ խորը կգնա և կպատկերացնի: Անձամբ ես գտնում եմ, որ հիմա Կառավարությունը, օրինակ՝ Կրթության և գիտության նախարարությունը տիպիկ օրինակ եմ ասում, պետք է գա խոսա հենց քո հետ ու էլի ինչ-որ մի քանի հոգու հետ, ովքեր բուհական, ոչ թե թրեյինինգ կենտրոն չէ, այսինքն՝ մի քիչ ֆունդամենտալ բաներ են փորձում տալ, որը բուհի, ոչ թե թրեյինինգ կենտրոն է, այլ բուհի անալոգայի ինչ-որ բաներ կան և առաջին հարցը, եթե ես լինեի նախարար կամ փոխնախախար դա կանեի: Կգայի և կհարցնեի՝ Վահրամ ջան, ինչո՞ւ ես առանձին անում ու, հիմա դու այդ պատասխանը մի տուր, որովհետև ելույթային պատասխան չի, բայց այդ պատասխանից կախված, այնքան բան իրենք կհասկանան-կիմանան, որովհետև դա ոնց որ սենց ասած, իրենց որոշումը հետո կլինի evidence based որոշում: Հիմա այդ ոճի շատ որոշումներ են լինում մեկ-մեկ, թեկուզ հենց Կրթության և գիտության ոլորտներում և մյուս ոլորտներում, որ շատ խելացի, շատ բանիմաց մարդիկ, շատ նվիրված մարդիկ, վստահ եմ չեմ կասկածում, որ իրենք ինչ-որ վատ մտքեր ունեն, այդ ուղղությամբ չեմ մտածում հա, սենյակում հավաքվում են ու առանց Վահրամին հարցնելու, որոշում են մեր համալասարանում այս ձևի, այն ձևի, այս ձևի խնդիրներ կան: Շատ դեպքերում չեն խոսում կամ կարող է դա էլ է խնդիր, մի աղբյուրից են ինֆորմացիա ստանում: Այսինքն՝ հիմա մենք խոսեցինք, ես վստահ եմ դու էլ ես էլ կայացած մասնագետներ, մեր փորձով մասնագետներ, ինչ-որ խնդիր կա, որի շուրջ մենք տարակարծիք ենք։ Դու մտածում ես, ասում ես՝ սենց պետք է այս խնդիրը լուծենք, ես էլ՝ սենց: Եվ մենք երկուսս էլ բավականին վստահ ենք մեր կարծիքի վրա, որովհետև դա հենց կարծիքն է, դա հաստատ ոչ մի բան չկա, դու տեսնում ես այդ կողմից, ես՝ այս: Հիմա, եթե ինչ-որ մի հատ որոշում ընդունող մարմին, մենակ քո հետ է խոսում կամ քո շուրթերն են իր ականջին ամենամոտը և իր ինֆորմացիայի աղբյուրը, իր խորհրդի աղբյուրը մենակ դու ես, ինքը չի կարող բազմակողմանի խնդիրը հասկանալ և ճիշտ որոշում կայացնի: Եվ ինքը պետք է մի հատ քո հետ խոսա, հետո գա ասի ինձ, ասի՝ իմիջի այլոց դու ես հարցի շուրջ ինչ կասես։ Ու ես հակառակ բանն ասեմ, ու ինքը դա նորմալ համարի, որ երկու կայացած մասնագետներ կամ երկու ոլորտ տիրապետող մարդիկ տարբեր կարծիքներ ունեն: Մեկն ասում է եկեք լրիվ բուհերը փակենք նորը սարքենք, ապուշ օրինակ եմ կարող է բերում, մեկն ասում է չէ՝ եկեք լավացնենք, իտեատիվ մեթոդով գնանք: Օրինակ՝ դա երկու իրար հակասող բան է, բայց այն մեկնել է արգումնետներ բերում, այն մյուսն էլ է բերում և դա լսող, որոշում կայացնող մարդը պետք է այդ երկուսը լսի և որոշում կայացնի։ Եթե ինքը մենակ մի ուղղությունը լսեց, ասեց դե այս մարդը 15 տարի այս թեմայի մեջ է, բազմակողմանի ուսումնասիրած թեկուզ, ինքն էքսպերտ է, եկեք իր ասածը վերցնենք անենք: Այ դա սխալ է արդեն: Ինքը պետք է մի հատ սա լսի, մյուսը լսի ու գա ինչ-որ մի հատ որոշման և ասի, վերջ մենք որոշեցինք սա, որովհետև հեչ, որ չէ ինքն այլընտրանքը դիտարկած կլինի, խնդիրները տեսած կլինի: Հիմա ես շատ բան, այս հարցազրույցի չենք էլ պատրաստվել չէ, անունն էլ չենք դրել կդնենք, բայց ընդհանրապես չեմ պատրաստվել, 5 րոպե ժամանակ չեմ ունեցել երեկվանից, որ մտածեմ հա ինչ թեմաներով կխոսենք, բայց ես ինչքան վստահ եմ խոսում շատ բաների շուրջ, որովհետև անցել եմ, սա իմ ամեն օրն է, իմ առօրյան է, իմ քնից գիշերը 4-ին արթնացնեն՝ ես գիտեմ այս մասին ինչ եմ խոսալու, եթե դուք հարցնենք company culture-ը ոնց է լինելու ես գիտեմ ոնց է լինելու, ես անցել եմ դա, ես չեմ կարդացել հիշել, որ պետք է ասեմ, ես դա գիտեմ: Հիմա նույն ձև ուրիշն էլ ուրիշ ձևի գիտի, իսկ որոշում կայացնողը պետք է լսի ու որոշում կայացնի:

Վահրամ Մարտիրոսյան - Շատ լավ, իրականում company culture-ին վերաբերող կարծում եմ մենք մի առանձին զրույց պետք է ունենաք, որովհետև դա իր հերթին մի ամբողջ այսպիսի բացելու թեմա է։

Կուզեի ամփոփելով, ավելի ճիշտ չգիտեմ ինչքան ամփոփելով, մի հատ այսպիսի հարցի հա մոտենայինք: Դու ունես 4 երեխա, այսինքն՝ դու շատ լավ պլաններ ունես ապագայի վերաբերյալ, եթե այսպես նայենք, այսինքն՝ դու տեսնում ես, որ ինչ-որ մի բան պետք է անել, որպեսզի այդ երեխաների համար լինի ինչ-որ մի բան: Իրականում ես էլ ունեմ 4, ես էլ ունեմ նմանատիպ մտահոգություններ ու կուզեի մի հատ քո կարծիքը լսել։ Դու ինչպիսի՞ն ես տեսնում, լինելով IT ոլորտի մարդ, դու քո երեխաների ապագան կապում ես այս ոլորտի հետ, թե՝ ոչ և հատկապես իրենք ունեն այդ ցանկությունը, թե՝ ոչ:

Գոռ Վարդանյան - Դա շատ հետաքրքիր է, ես ճիշտն ասած, ընդհանրապես որոշում չեմ կայացրել իմ երեխաների հետ ու չեմ ուզում կայացնեմ, թե իրենք ինչ ուղղությամբ կգնան, ինչ կուզենան դառնան, բայց չգիտեմ այնպես է ստացվել, որ հիմա մեծ տղաներս երկուսն էլ շատ մոտ են այս ուղղությանը, այսինքն՝ արդեն մեկ-մեկ կոդ գրում են ինչ-որ չափով, ասենք այն կրիայով, Արմատ լաբորատորիայի էին մասնակցում մի պահ, շախմատի են գնում։ Այդ շախմատին մի հատ կարճ ռեպլիկով կանդրադառնամ Մարուքյանի ասածին, դա առանձին և մաթեմատիկայից բավականին ձեռքբերումներ կարելի է ասել ունեն, այդ ուղեղն ունեն մաթեմատիկական մտածելակերպը, չնայած կարելի է ասել, գրեթե չեմ զբաղվում իրենցով: Այսինքն՝ դասերով։ Դա կոնկրետ տատիկի և մամայի իրավասության և պատասխանատվության տակ է: Ես դասերով այդքան շատ չեմ զբաղվում, ես ավելի շատ իրենց հետ սարերն եմ բարձրանում, օրինակի համար, մեկ էլ շատ հետաքրքիր կինոններ ենք նայում կամ ինչ-որ երկար ճանապարհ ենք գնում: Իմ կարծիքով՝ մերոնք ինչ-որ ուղղությամբ կգնան, այս մերի հետ կապված, բայց ես չեմ ուզում ֆիքսել, որովհետև պատկերացնում եմ, որ էքսպոնենցյալ աճի այդ փոփոխությունների և աճերի դեպքում այս տեխնոլոգիաների, ես իրոք վախենում եմ, անհանգստանում եմ, թե ինչ կլինի իրենց մեծ տարիքի դեպքում, այսինքն՝ 10 տարի հետո: Ինչ ուղղությամբ աշխարհը կգնա, դրա համար ես վստահ եմ, որ երեխաներին պետք է տալ ֆունդամենտալ գիտելիքներ, գիրք կարդալ գեղարվեստական, այսինքն՝ պետք է այդ ուղղությունը զարգացնել։ Հետո իրենք պետք է սովորեն սովորել, այսինքն՝ ինքնուրույն ինչ-որ բաներ գտնեն և կարողանան յուրացնել դա, բայց ես շեշտը չէի դնի ծրագրավորման վրա կոնկրետ: Եթե ծրագրավորում, ուրեմն՝ զուտ խնդիրներ լուծելու համար, այսինքն՝ գնացեք վերցրեք խնդիրը լուծեք, բայց ոչ կոնկրետ ծրագրավորում կամ այլն, որովհետև կոնկրետ 10 տարի հետո կարող է լրիվ ուրիշ լեզուներ լինեն ու կլինեն, կոնցեպցիաները նույնիսկ կարող է փոխվեն, կոդ գրելու ձևը նույնիսկ կարող է փոխվել, նույնիսկ հիմա չենք էլ կարող պատկերացնել ինչ կլինի 15 տարի հետո և հիմիկվանից իրենց ինչ-որ ձևով պատրաստել, իմ կարծիքով՝ չէ: Հիմա իրենք պետք է շփվեն հասակակիցների հետ վստահ եմ, շատ էլիտարիզմի չպետք է գնան, դրանում էլ եմ վստահ։ Այսինքն՝ պետք է շփվեն շատ հասարակ իրենց հասակակիցների հետ, իմ երեխաները գնում են, ես միշտ այդպես չակերտավոր ասում եմ՝ «քուչի դպրոց», Դավիթաշենի սովորական 1000 հոգանոց դպրոց, չնայած իրենք կարող էին գնալ Հայաստանի կամայական դպրոց, որտեղ որ մատս դնեի, բայց որոշումը պատահական չէր, որ իրենք պետք է գնան, շփվեն իրենց հասակակիցների հետ, տարբեր մասնագիտությունների ու այդ սպեկտորը շատ տարբեր, տարբեր ասելով՝ բառիս բուն իմաստով տարբեր, մասնագիտությունների ընտանիքի երեխաների հետ և կարողանան մարդկային շփումը յուրացնել, դա շատ ավելի բարդ է, քան՝ ծրագրավորումը: Այդտեղ դիսկրետ չէ էլի, այդտեղ ավելի կարգով ո՛ չ գծային է, ո՛ չ էլ ոչ գծային կապերը երևի:

Վահրամ Մարտիրոսյան - Լավ, բայց այստեղ մի հատ ընդունված կարծիք կա, որ ապագայում, նույնիսկ երևի թե արդեն այսօր էլ հա՝ չիմանալ ծրագրավորում, ավտոմատ զրկվում ես շատ բաներից։ Այսինքն, օրինակ՝ հա եթե նույնիսկ երգիչը, ով տիրապետում է մեր տեխնոլոգիաներին և երգիչը, ով չի տիրապետում, ապա այդ չտիրապետողն արդեն ունի որոշակի դիրքերի զիջում։ Այ օրինակ, եթե այդ կոնտեքստում նայենք, հա, դու հանդիսանում ես ծրագրավորող, դու դասավանդում ես, և՛ այլն, և՛ այլն․․․ Չե՞ս զգում պարտավորություն քո վրա, որ դու պետք է քո երեխաներին տաս այն ամենը, ինչը, որ գտնում ես, որ այսօր դու իրենց կարող ես տալ, որպես դասախոս ենթադրենք, որպեսզի, հա թող էլի մեծանան դառնան նկարիչ կամ ինչ կուզեն, բայց այդ գործիքները չպետք է ունենան, ընդ որում՝ նկատի ունեմ, որ հենց դու տաս, ոչ թե՝ ուղղակի ոնց կստացվի կա՛ մ գնան ինչ-որ Արմատում սովորեն, կա՛ մ դպրոցում, ոնց կստացվի, այլ հենց սիստեմավորված, դու դնես ինչ-որ ուղու վրա, հետո ինչ ուզում են թող անեն, բայց նախնական գիտելիք՝ հմտություններ:

Գոռ Վարդանյան - Մենք երևի նույն բանի մասին ենք խոսում, բայց անունն ենք ուրիշ դնում, ես դրա անունը ծրագրավորում չէի դնի, հենց դա է հարցը: Ես լրիվ համաձայն եմ քո հետ, որ պետք է տեխնիկայի աշխատանքի կոնցեպցիաները երեխաները պետք է փոքրուց հասկանան։ Ինքը հասկանա, թե ոնց է աշխատում, բայց դա ընդհանրապես չի նշանակում, որ նա պետք է ծրագիր գրել իմանա: Կամ ինչ-որ ձևի ցույց տաս, տես այ այստեղ սենց բան արեցիր, այստեղ սենց ինչ-որ բան եղավ: Այսինքն՝ տեխնոլոգիայի և տեխնիկայի հետ կապը պետք է միանշանակ, բայց դրա անունը ես չէի դնի ծրագրավորում, ինքը ծրագրավորում չէ: Օրինակ՝ իմ մեծ տղան, մեծ լեգո էինք վերցրել, ինքն ասենք 8 ժամ 3 օր անընդմեջ, օրը 8-ից 9-ը ժամ նստել է, ո՛ չ հաց էր ուտում, ո՛ չ բան ու նստել էր այդ լեգոն էր հավաքում: Ասենք 16+ լեգո էր, այսինքն՝ 16 տարեկանից բարձր պետք է լինի, որ կարողանա դա հավաքել, ինքն այդ ժամանակ 9-ը կամ 10 տարեկան էր: Ինքը, ոնց որ սենց տարված լինի այդ լեգոյով ու ինչ լեգո, հաստ գիրք էր, որտեղ հատիկ-հատիկ, ոնց են ասենք Tutorial-ը կարդալով, այդ մեքենան ինքը հավաքում էր, շատ էին կտորներ՝ 5000-ի ավելի: Եվ իր այդ երջանկությունը, այդ սերը, որ ինքը սենց նստած անում էր: Ես վստահ եմ, որ իր այդ 3 օրվա փորձը շատ ավելի արժեր, քան ասենք ինքը մի 4 ամիս գնար ծրագրավորման: Ես իրոք վստահ եմ՝ այն սերը, այն էնտուզիազմը և՛ համբերությունը, և՛ կարողանալ այդ մանր դետալների մեջ ընկնել: Ինքը 2 անգամ լաց էր լինում ասենք, որովհետև 4 ժամ աշխատել էր հետո պարզվել էր մի հատ դետալ չէր տեսել, հետ է եկել, քանդել է հետո նորից շարունակել է: Այդ գործի ընթացքում իրա ուղեղի նեյրոններն այնքան է train լինում, որ դա ասենք 16, 17, 20 տարեկանում ինչ-որ մի տեղ ինքը դա չզգալով, չիմանալով կիառելու է: Ինքը ձեռք է բերել ինչ-որ բան: Նույնը շախմատի ուղղությամբ: Այսինքն՝ շախմատը սովորեցնում է մարդու ուղեղում ինչ-որ դատողություններ անել, քայլեր անել, դուք պատկերացնում եք՝ 7 տարեկան երեխան 5 ժամ նստում է տախտակի դիմաց կենտրոնացած և անում է 30 քայլ: Այսինքն՝ 30 հատ խնդիր է լուծում, դե առաջին 10-ը կարող ենք համարել երևի կամ 5 հատ խնդիր չեն, բայց մնացած բոլորը ինքը խնդիր է լուծում: Պարզ է, որ այդ խնդիրը ինքը կյանքում չի կիրառելու, ոնց որ մաթեմատիկայի խնդիրների մեծ մասը, որը մենք լուծել ենք չենք կիրառելու, դա պետք է նկատի ունենալ, որ ասում ենք չէ ծրագրավորման մեջ այնպիսի աբստրակտ խնդիրներ են լուծում, որը կյանքում մեզ մտածելու ուրիշ անկյուններ է տալիս և այլն: Ես համարյա վստահ եմ, նույն ձև շախմատի մեջ է: Բայց մենակ շախմատի մեջ չէ, իրականում կամայական սենց դատողությունների փազլ հավաքելը, թեկուզ կամ հենց նույն բարդ լեգո հավաքելը, իրականում կարևորը երեխայի ուղեղը այդ պահին ինչ-որ բանով տարված լինի ու ինքը ինչ-որ ձև զարգացնի այդ ուղղությունը: Եվ ինքն ապագայում ինչ-որ ուղղությամբ կօգտագործի դա՝ լինի դա արվեստի մեջ, դա լինի բժշկության մեջ, իսկ ինչ-որ վերաբերվում է տեխնիկային, ես դա չեմ էլ քննարկում իրենք պետք է սերտաճած լինեն: Մենք արդեն կարծում եմ, այդ տրանֆորմացիան, իմ կարծիքով՝ տեղի է ունեցել, որ մարդը ասենք սերտաճած է տեխնիկային, տեխնոլոգիային: Հեռախոսը մենք արդեն չենք պատկերացնում, որ մեր գրպանում կարող է չլինել ու մենք վեր կենանք ինչ-որ տեղ գնանք: Մեր կյանքը 180 աստիճանով կփոխվի, մեր վարքագիծը, որովհետև հասանելի չենք լինի, ինչ-որ բան պետք է ուղարկենք, չենք ուղարկում և այլն: Ու այսպես փոխվեց լրիվ: Այսինքն՝ մենք արդեն հեռախոսի հետ, իրա մեջ ենք: Շուտով կառաջանան արհեստական այլ բաներ, շուտովն էլ հաջորդ 5-10 տարում վստահ եմ ու մենք կհայտնվենք մի հատ աշխարհում, որտեղ ռոբոտիզացված մարդկանց քանակն ավելի շատ է, քան՝ սովորական հասարակ մարդկանց: Հիմա քանի հոգի հեռախոս չունի Հայաստանում, չկա երևի նման մարդ:

Վահրամ Մարտիրոսյան - Շատ լավ, շնորհակալություն զրույցի համար, եթե ունես ինչ-որ ավելացնելու բան, որպես ամփոփող խոսք, ի՞նչ կուզես ասել:

Գոռ Վարդանյան - Որպես ամփոփող խոսք երևի կասեմ, որ թույն գաղափար է այս զրույցները: Ես սենց առաջին ռադիոներն է, որ լսեցի ելույթները, իմ կարծիքով՝ շատ կարևոր է և ես կուզենայի երևի, որ դուք զրուցեիք ավելի երիտասարդ մասնագետների հետ, կոնտրաստը զգալու և տեսնելու համար, այսինքն՝ ինքն ինչ ուղղությամբ կգնա, որովհետև նույնիսկ նույն հարցերը կարող եք տալ և տեսնել, թե այդ մարդիկ ոնց են պատկերացնում ապագան: Ինձ մեկ-մեկ հետաքրքիր է էլի: Ես, որ հիշում եմ իմ երիտասարդ տարիները մի քիչ ուրիշ էր ու շատ-շատ բան է փոխվել: Դա չի նշանակում, որ պրինցիպներ է փոխվել, բայց դա նշանակում է, որ ինչ-որ մի հատ ճանապարհ ենք անցել և պետք է փոխվեր, չէր կարող չփոխվել: Այսօրվա երիտասարդները, իմ կարծիքով՝ իրենք էլ, որ զրուցեն այս մասին հետաքրքիր է ինչ պատկերացում կունենան: Իրենք ոնց էին ուզում երկիրը և էկոսիստեման այդ ուղղությամբ ոնց զարգացվի, ինչ ուղղություններով: Լավ կլինի հաջողված ինչ-որ արդեն փորձ ունեցող երիտասարդ: Երիտասարդ ասենք՝ մինչև 22-23 տարեկան:

Վահրամ Մարտիրոսյան - Շատ լավ, կաշխատեմ հետևել խորհրդին, շատ շնորհակալ եմ զրույցի համար: Շատ օգտակար և շատ հաճելի էր:

Հարգելի՛ ունկնդիրներ, Ձեզ ևս շնորհակալություն համբերության համար, գիտեմ, որ զրույցը երկար էր, բայց կարծում եմ այն արժեր այս ժամանակին, որ դուք տրամադրեցիք՝ այն լսելու համար: Մնացեք մեզ հետ, մեզ դեռ սպասում են շատ հետաքրքիր զրույցներ մեր հետագա թողարկումներում, կհանդիպենք: